شجاعالدوله، زموږ د تاریخ ملی او ویاړلی شخصیت
- کټګوري : د تاریخ له پاڼو څخه
- لیکونکی: بهروز پویان
- نیټه: سه شنبه, 03 سلواغه 1396
د افغانستان په مشروطیت غورځنګ کې بیشمیره ملی او هیوادپاله شخصیتونو شتون درلود چې د خپلواکۍ لاس ته راوړلو لپاره یې پرله پسی هڅی کړی دی او د خپلو وینو په قربانولو سره یې د خپلواکۍ، عدالت او دموکراسی بیرق اوچت او رپانده ساتلې دی. خو د څو لسیزو په لړ کې د لاسپوڅو او زلنده حکومتونو په واکمنۍ سره د دوې څخه ډیری هیر شوی دی او پر ځای یې د ولس د بدمرغۍ عاملان د «اتلانو» په څیر ښودل شوی دی.
پرمختللی او ولسواکه ملتونه او دولتونه په نړۍ کې د خپلواکۍ ساتونکو او خپلو ریښتینو اتلانو څخه په مسولانه ډول لمانځنه کوی، د هغوی له قربانی ورکونکو کړنو او هیوادپالنې او ژوند څخه د فلمونو او مجسمو په جوړول او یا په نورو لارو لمانځنه کوی تر څو نوی نسل دهغوی څخه په زدهکړی سره د هیواد او ټولنی په وړاندې بااحساس او کټورو انسانانو باندی بدل شی. خو په خواشینۍ سره چې زموږ په هیواد کی د ارتجاع او بهرنې چوپړانو له خوا هغه کسانو ته اتلان ویل کیږی چې په عمل کې زموږ د تاریخ ننګ وی خو زموږ د تاریخ د ریښتینو زامنو په اړوند ناڅیزه پلټنه هم نه ده ترسره شوی.
د «افغانستان همبستګې ګوند» د هیواد ريښتینو او نوم ورکو اتلانو په پیژندنې سره، غواړی چې د بهرنیو چوپړانو هڅې چې غواړی زموږ د هیواد د نیواکضد او خپلواکۍغوښتونکو شخصیتونو نومونه خنثی کړی، هیوادپالو او عزتمندو ځوانانو ته وروپیژني.
شجاعالدوله بابکرخیل غوربندی امانالله خان ته له نژدی مشروطهغوښتونکو څخه و چې ویل کیږی د امیرحبیبالله خان ننګین ژوند ته یې د پای ټکې کیښوده.
شجاعالدوله خان زموږ د تاریخ له هغه اتلانو څخه دی چې د مشروطیت غورځنګ د نورو سترو شخصیتونو او د امانالله خان د یارانو په څیر یی د هیواد تاریخ په حساسو شیبو کی رغنده ونډه لوبولی ده. هغه چې د جبیبالله خان د دربار خادم و او تر امانالله او محمد ولی خان دروازی وروسته د «دربار پټه ټولنه» کی چې د مشروطهغوښتونکو یو ټولګه وه د مخورو کسانو څخه شمیرل کیده. نوموړی هوښیار، زیرک او علمپالونکی سړی و چې په فارسی، پښتو، انګلسی او روسی ژبو یې بشپړ لاسبری درلود.
شجاع الدواله د شاه دوله خان ځوی او د نایبسالار پروانه خان لمسې د امیر عبدالرحمن په وخت کې د غوربند له خانانو څخه و چی په ۱۸۹۶ میلادی کال کې په پروان کې زیږیدلی او وروسته د «غلامبچهګانو» له ډلې، د حبیبالله خان دربار ته لارده وموندله. ویل کیږی چې هغه شجاعالدوله و چې د فاسد حبیبالله خان د وژلو ماموریت یی پلی کړ او د هیواد خپلواکۍ او د یو ملی او عدالتغوښتونکی دولت منځ ته راتګ لپاره یې لاره پرانیستله. میر غلام محمد غبار د «افغانستان د تاریخ په اوږدو کې» کتاب په لومړی ټوک کې لیکې:
«شجاعالدوله خان د جمعه ورځې د ګهیځ په ۱۰ بجو کابل ته راورسیده او له عینالدوله سره یې لیدنه وکړه. دا هماغه کس دی چې ویل کیږی د دربار د پټې ټولنې غړی او د عینالدوله همکار او امیرحبیبالله خان وژونکې دی.» (ص ۷۴۲)
«د پایتخت په ټولو څلورلارو کې په ډاګه ویل کیږی چې د امیر حبیبالله خان وژونکې خادم شجاعالدوله خان (د دربار د پټې ټولنې غړی) دی نه کوم بل څوک. همدا کس و چې په کابل کې د امیر اماناله خان په وخت کې، د عامه امنیت وزیر، د هرات تنظیمه پلاوی رئیس او په پای کې په لندن کې افغان لومړی وزیرمختار شو. انګریزانو هغه ته په بده سترګه کتل او امانیه دولت د نسکوریدلو په وخت کې یې هغه له لندن څخه وویستل شو.» (ص ۷۴۵)
شجاعالدوله، زموږ د تاریخ له ملی او ویاړلو شخصیتونو څخه و
امیر حبیبالله خان د ۱۹۱۹ کال په فبروری کې د غرڅو او ماهیانو ښکار په موخه له جلالآباد څخه د لغمان کلهګوش ته ولاړ او په نیمه شپه کې په ډزو ووژل شو. د خپل پلار زلنده حکومت ته یې د پای ټکې کیښودو او د مشروطهغوښتونکو واک ته رسیدلو او د هیواد خپلواکې لپاره دا د امانالله خان سیاسی حرکت و. شجاع الدوله په دې لامل چې د مشروطهغوښتونکو د باور وړ کس و او د دربار خادم په توګه یې د امیر د کیږدۍ جوړولو مسولیت درلود او هغه ته یی لاس رسی درلود، دغه دنده په غاړه واخیستله او ځنې نورو کسانو هم د دربار په شاوخوا کې شتون درلود چې د نوموړی لپاره یی لاره جوړه کړی وه.
په کابل کې د امانالله خان واک ته رسیدلو سره سم، شجاع الدوله د دولت په لوړو پوسټونو کې وګومارل شو. سید مسعود پوهنیار «د مشروطیت څرګندیدل او د زورواکۍ قربانیانو» د کتاب په ۹۷ مخ کې په دغه اړوند لیکې:
«لکه څرنګه چې د ۱۹۱۹ کال په می میاشت کې د امانی دولت لومړی کابینه جوړه شو، شجاع الدوله د امنیت وزیر و او وروسته په هرات کې د تنظیمه پلاوی رئیس په توګه وګومارل شو (۱۳۰۰ ل د مرغومی په ۲۰). له ۱۹۲۴ څخه تر ۱۹۲۸ کال پوری په لندن کې د افغانستان سفیر و او وروسته د ۱۳۰۸ ل څخه (۱۹۲۹) له هغه ځای لری شو او په برلین کې وګومارل شو... او په م۱۹۲۹ کال کې د امانی دولت نسکوریدلو په وخت کې بیاځلې د هرات تنظیمه رئیس شو خو کله چې شجاعالدوله د سقاوی بلوا په وخت کې هرات ته راغی نایبسالار عبدالرحیم خان صافی وار له مخه د هرات خلک خپل کړی ول نو له همدې امله شجاعالدوله مهاجرت ته اړ شو او برلین ته ولاړ.»
په آلمان کې د «همبستګې ګوند» له غړو څخه په مننې سره چې په ډيرو هڅو سره یې د شجاع الدوله قبر ومونده او د هغه انځورونه یې موږ ته راولیږل.
په خواشینې سره چې په لندن او برلین کی د هغه د کړنو په اړه مو ډیر معلومات په لاس کې نه شته. شجاعالدوله د امان الله خان له سرتیرو پلویانو څخه و، په ۱۹۳۳ کال کې د آلیحیی زلنده حکومت له خوا د افغانستان تابعیت څخه بې برخې شو چې په پایه کې د دوهمې نړیوالی جګړی په تودیدلو سره په ۱۹۴۴ کال کې ومړ او د ترکانو سیمې په یوه هدیره کې خاورو ته وسپارل شو.
