سیاسی سواد سیزلیک، جامعه کسلیک‌لر عاملی
- رده: اۉزبېکچه بۉلیمی
- نویسنده: فرزاد
- منتشر شده در یکشنبه، 07 جدی 1393
«اۉزنی سیاستدن اوزاق توتگن کیشیلر، احمق لر آرقه لی اداره بۉلینه دی.»
افلاطون
ظلم‌کار حاکم، برچه استبدادلیک و کېینگه قالگن جامعه ده الدمچیلیک و یلغان تبلیغاتی بیلن کیشی لرنی سیاستگه کیریشیدن قۉرقیزیب، اونینگ خطرلی و قۉرقینچ نرسه و اېلنی مخصوص گروپی گه تېگیشلی دېب کۉرکزیشگه اینتیله دی افغانستان اۉتگن حکومت لری، افغان لرنی کر و کۉر سقلب، اولرنینگ سوادسیز بۉلیش لریگه اینتیله دی اېکن. بیراق، حاضر ایسه کیشیلر سواد فایده سینی بیلیب، هرقنده ی قیینچیلیک بۉلسه هم سوادلی بۉلیش لرنی ایسته دی. عکسینچه، ملی قرشی دولت اینتیلیشیگه کۉره یاش لرنینگ بوتونله ی سوادسیزلیک سیاستیگه غرق قیلیش اوچون ایتیله دی، اولرنینگ مینگلرچه الدمچیلیک بیلن آچیق-آیدین و آگالنتیریش سیاستیگه آدیم قۉییشیدن قۉرقیزه دی. حتی، کرزی نیچه ییل آلدین، اۉز بیاناتیده (اۉلکه بیلیم یورتی لری نینگ یاش لریگه اېشیتّیریب، سیاسی بولمس لیگینی) ایتدی.
سیاسی بۉلمه گن کیشی، یاولری نینگ آسانلیکده قۉل اسبابی بۉلیب، اوندن اوروشلرده یمان فایده لنه دی. اېشیتیش و کۉرینیشیگه قره گنده چیرایلی شعارلر و ایستگ و آرزو لری انسان لرنی تویدیره دی. ملی قرشی کوچلری و عنصرلری نینگ شعارلری ، نظرلری و وعده لرینی ارقه سینی تحلیل قیله آلمگن و بیله آلمگن کیشیلر غارت قیلووچی طبقه لر منفعتی و هدفلرنی تاپه آلمه یلر و معامله گر و خاین سیاست چیلر الدمچی توزاغیگه توشه دی.
شوکونلر کورد شهری نینگ کوبانی اولتیرووچی لری کیشیلر اېرکین لیگیگه، اینیقسه اورش قیچ و باتور قیزلری قهرمانلیک مقاومتگه اۉزگریلگن دیر. کورد نینگ باتور قیزلری، داعش جهالت و جنایتچی کوچ لرنی اینگیش اوچون قورال قۉلیگه آلیب، تنیده جانلری باریچه اوروشه دی. بیراق اۉلکه لرینی غرب کوچ لرینی توزتگن وحشی و جنایتچی لریگه تاپشیرمه یدی. سیاستگه چوقور توشون گنلری و سیاستدن آگاه لیک لری، وجدانلی یاش لرنی غیرتلی و جان سیرلیککه اوزگرگن. اولر ایریم افغان خاین تحلیلچی لری کبی (امریکا باسقینچ لری اۉلکه میزدن دفاع قیلیشی کېره ک) دېگن گپنی هیچقچان ایستمه ی عکسینچه اوز کوچ و قوتی بیلن آنه وطنیدن دفاع قیله دی.
آلمانلیک متفکر برتولت برشت یازه دی:
«اینگ یمان سواد سیزلیک، سیاسی سوادسیزلیک دیر. بونده ی سوادسیز، هیچ نرسه نی اېشیتمه یدی، هیچ ذات نی کۉره آلمه یدی، سیاسی حیاتیده هیچ اولوش آله آلمه یدی. او حیاتده گی مصرفلر جمله دن لوبیا، اون، کرایه و دارولر بهاسی نینگ برچه لری سیاست تصمیمیگه باغلیق بۉلگن لیگینی بیله آلمه یدی. اونده ی کیشی حتی سیاسی نادانلیگیگه قووانه دی و سیاستدن خویشی کېلمه ی و نفرتلنیشی حقیده کۉکره گینی کۉتاریب اعلام قیله دی.»
جامعه نینگ زحمت چیکه دیگن و فقر طبقه لر سیاستی ، ملی قرشی، مرتجع زمامدارلر و منفعت طلب طبقه لرگه توگه یدی . زحمت کشلر بوشکلده صنفی حرکتی بیلن اۉز تقدر لرنی توزه تیشدن اوزاق قالیب، عملی شکلده سیاست توغریسیده شغال صفت ظالم لرگه باقی قاله دی. شو دلیل لرگه کۉره اۉغری دولت لر کیشی لر دقتتینی سیاسی مساله لرگه آگاه بۉلیشیدن منحرف قیلیش اوچون اینتیلیب، باشقه فرعی مساله لرگه و کونده لیک حیاتگه و شخصی واقعه لربیلن مصروف قیله دی. کیشلرنی تولسی، فاطمه‌گل، بعد پنجم، پولاد علمدار، مماتی باش... و باشقه تورلی سریاللر بیلن مصروف سقله گن. و میلیون لرچه یاشلر مخدره ماده لرگه معتاد بۉلگنیگه تفاوت سیز بۉلگنی اوشبو برچه خاینلیک روشیدن سو ایچه دی.
یاش لرنی ظاهرگه کۉره سیاسی بۉلمگن ایشلر مثال صورتده انجیولر و خیریه موسسه لرگه تشویق قیلیب، اولرنینگ سیاستدن اوزنی آگاه لنتیریشگه سرکوب قیله دی.اوز اۉلکه میزگه بونده ی بنیاد لرنینگ مینگلرچه سینی کۉریب، کوپ یاش لرنی مصروف سقلگن اولرگه هرمرته انجیوو ایشلریگه سیاستدن گپریش نی حراملیگینی اېشیتتیره دی و سیاستگه قۉل اوریش اینیقسه ستم کار حاکم لر سیاستیگه قول اوریشی بیزنی فند و پروژه دن کېسه دېب توشونه دی. مینگلرچه خیریه نهاد لرنی سمارق کبی توزه تیش یاشیرین عامل لرنی تاپیشینی اوشبو سیاسی بۉلمگن سازمان لرگه عملی شکلده باسقینچ لر و نوکرلرنی سیاستی اۉلکه میزگه آلدینی آله دی. یاش نسلیمیزنی منحرف قیلیش و یوللرینی یوقاتیشگه بوزیش نقشینی اوینه یدی.
اۉلکه ده گی سۉنگی کولگیلی سیلاو یمان هدی بیلن بوتون اۉلکه هوا سینی توتگن. جامعه نینگ سیاسی آگاه سیزلیگی اوچون جانلی مثال بۉله آله دی. باشقه هیچ بیر اۉلکه ده ساتیلگن و مرتجع گروه لر و عنصرلر آسانلیکده ملت تقدری و شعوریگه قادر بۉلیب، اۉلکه نینگ سیاسی حیاتینی بدمعاشلیک و یمان هیدلی تارتیشوولر بیلن قۉلگه آلیشگه قادر بۉله آلمه یدی.
مجید توکلی: بیر دیکتاتور حاکم نینگ خطر سېزیشی یلغوز غیرتلی کیشیلردن دیر. اولر امریدن باش تارته دی. «مجید توکلی ایرانلیک محصل بۉلگن، ۱۳۸۸ ییلی قوس آیی نینگ 16 سیده «امیر کبیر بیلیم یورتی» صحنیده ارتجاع لیک رژیم سیاستیگه جرئتلی و غیرتلی بیانیه سیده عتراض بیلدیرش اوچون وحشیلر تمانید اوشلندی. بوگون گچه قماقخانه ده حیات کېچیره دی. شو باعث عدالت ایستاووچی ایرانلیک لر «شرف جنبش دانشجویی» لقبینی بېردی.
افغانستان نینگ کولگیلی سیلاووینی، بیر مثال اوچون تورکیه گه قیاسله یمیز: تورکیه اۉتگن ییل تازه تورکیه نمادی بۉلگن استانبول ده گی گزی پارکینی بوزیب، اۉرنیگه سودا-ساتیق مرکزی قورماقچی بۉلگنده، تورکیه نینگ اوشبو تصمیمی عموم ملی قرشی سیگه یوزمه-یوز بۉلیب، بیر ملی حرکت گه ایلندی. دولت تمانیدن اوشبو برنامه عملگه آشیر مسلیگینی ایتیلدی بیراق شونده هم بوگونگچه نمایشچیلر یغینی بوتونله ی یاتگن ایمس. کشیلر حساسلی حرکتی، دولت نینگ ملی منفعت قرشیسیگه آلگن تصمیمی گه کۉره اېل نینگ سیاسی آگاه لیگیگه تېگیشلی بۉلگنینی کۉرسته دی. مردمگه نینگ اوشبو آگاه لیگی اوز تقدیری تۉغریسیده تفاوت سیز بۉلمسلگی گه سبب بۉلگن.
۱۳۱۲ ییلی عقرب آیی نینگ ۱۶ ده اۉز جانینی فدا قیلگن شهید عبدالخالق، نادرشاه غدار و سیه کار نینگ میه سیگه اۉق اۉلتیرغیزگن اۉلکه میزنینگ واقعی قهرمان لریدن بیری دیر. بیراق اۉلکه میزنینگ بیر یمان ظالم شاه لریدن نجات بېردی. اونینگ حرکتی مستبد دستگاه تۉغریسیده اونی چوقور سیاسی آگاه لیگی دیر.
شو دلیل لرگه کۉره مردم نی سیاسی سواد لری یوقاری بۉلگن اۉلکه لرگه دموکراتیک معین ارزشلری جامعه ده سقلنه دی. برچه مردم نی سیاست گه کۉره دلیلی شولدیرکیم اونینگ معادلینی ریا و الدمچی لیک دېب توشونیش دیر. معمولگه کۉره عوام فریب حاکملر کیشیلر گه یوقاری وعده لر بېره دی بیراق عملگه قره گنده غارت و چپاول لیکدن اۉزگه ملت گه خذمت قیلمه یدی. افغانستان سۉنگی سیلاوویگه شاهید بۉلگن میز عبدالله و اشرف غنی تیم لری ملت گه قیزیل-یشیل باغ لرنی کۉرستگن اېدی. اۉزلر هم بیله دی بېرگن وعده لرنی یوزده بېش فایزیگه هم وفا لیک قیله آلمه دی. بیراق چوکیگه اېتیش اوچون ملت باشیگه دوپّی قۉییب، اوشبو یلغان تبلیغات لرگه قۉل اۉرگن اېدی. اوشبو گول اوره دیگن سیاست لر سیاست اصطلاح سیگه «دماگوژی» یا عوام فریب لیک دېب ایتیله دی. دموکراتیک پروسه سیگه، کیشیلرنینگ عملی شکلده اعتمادسیز قیلگنی سبب بۉله دی کیشیلر اوشبو پروسه دن یوز اۉگیره دی. الدمچی سیاست چیلر بونده ی اۉیین لری بیلن سیاست و دموکراسی گه یمان خیانت قیله دی.
سیافیلر، عطایلر، اشرف غنیلر، عبدالله یلر، گلبدینی لر، ملا عمریلر، دوستمیلر و باشقه مرتجع و دولت مقاماتی مردمنی سیاست دن قۉرقیزیب، و فایده لی و الدمچی سیاستی دن باش تارتمه یدی. بولر همیشه ملت نماینده لیک تاشینی کۉکره گیگه اوره دی. ملت، تیل، مذهب و سمت لیک، آگاه سیز مردم نی قوملیک احساساتیدن یمان فایده لنیش اوچون کۉپ پول لرنی خرچ قیلیشیگه مجبور بۉلگن کوچ نمایش لرینی، یاکی کیشیلرنی سیلاو پیتیده سیاسی اۉیین نیگه اشتراک قیلیش لری اوچون قولاغینی آچه دی. بیراق کیشلرنی اینیقسه مترقی و اېرکینلیک ایستاووچی یاش نسللرنی سیاست دن آگاه بۉلیش لریدن وحشت قیله دی. شاعرنی ایتیشیچه «سری را گر کند اندیشه روشن/نه از توفان نه از دیوان هراسد». اولر اۉز اۉلیملرینی آگاهلی فکری بیلن قورال لنگن و ضد ارتجاع لیک و ضد استعمارلیککه توشونگن لرده دېب، بیله دی. شو دلیل لرگه کۉره برچه استبدادلیک اۉلکه لر قماقخانه لری سیاسی جریانات گه تېگیشلی سیاسی بندی لر، عدالت ایستاووچی ظلم گه قرشی حرکت قیلگن لر بیلن تۉله دیر.
جامعه ده گی ایریم اۉقیمیشلی و هنرمندلر ارسیده سیاست دن قاچه دېگن لرهم کۉرینه دی.اۉتگن 13ییلیک ساسیغن و رسوا بۉلگن پروسه لریده «سیلاو» «لویه جرگه لر» «طالبلر بیلن صلح قیلیش» «ملی یره شیش» و باشقه لر حقیده بیلیب یاکی بیلمسدن شعرلر و قۉشیق لر کۉیله گن. بیراق اۉز ایش لرینی «سیاسی ایمس» دېب استدلال قیله دی. ایتیشگه کۉره «میهنی» ایش بجرگن بۉلسه لر! واقعیتگه کۉره اوشبو گروه لر توشونمه یدی و عمومی نرسه دېب بیله دی بیراق اۉزلرنی بیلمسلیککه تشلب، عملی شکلده ملی خاینلر و اۉزگه چاکرلری و نوکرلرینی خذمتیده بۉلگن. ادوارد سعید ایتیشیگه کۉره «سیاست همه جایده باربۉلیب، هنر و ناب آنگ لر قلمرویده یاشینیب، اوندن قاچه آلمه دی». بیراق بو سیاست کیشیلر خذمتیده می یاکی کیشیلر یاوونی خذمتیده بۉلگن. اوچینچی شط وجودی بۉلمگن.
معمولگه کوره، سیاسی شخصیت‌لر و سیاست ایلغارلری بیلیم یورتی لردن باش کوترگن. ایرانده «پلی تکنیک بیلیم یورتی» کمپیوتر بۉلیمی نینگ طلبه سی و «فریاد» نشریه سی نینگ باش مدیری یوسف رشیدی، احمدی نژاد بیاناتی نینگ جریانیده کاغذ نی یوقاری قیلیب، یوزیگه بونده ی دېب یازگن «فاشیست جمهور رییس! پلی تکنیک سینی جاینگ ایمس». او اوشلنیب، آزار-اذیت کۉریب، قماقخانه گه تشلندی. بیراق یاشلر ارسیده توریب، اۉز غیرتی و شهامتینی کۉرستدی.
اجتماعی و طبقاتی قرشیلیک دن توله بۉلگن بیر جامعه ده حیات کېچیرسک، سیاست دن اوزاق توریش ممکین سیزدیر. برچه میز آگاهلی و آگاهسیز شکلده سیاستگه کیرگن میز. بیرملت کیشیلیک سیاستی و اېرکینلیک ایستاووچی سیاستیدن قۉل کوترگن حالتده، عملی شکلده ارتجاع لیک ملی قرشیلیک سیاست لرگه اۉرین بۉشته دی. اینگ آخر تحلیل گه کۉره ملت یاولری کوچلی راق بۉلیب، کیشیلر نینگ پسند بۉلمگن سیاست میدانیگه تارته دی. سیاست دموکراسی، عدالت، بشر حقلری، سیلاو و باشقه کبی مقوله لر دن رذیلیک شکلده یمان فایده لنیله دی. بیلیم و هنر و ادب جامعه ده بیر اجتماعی طبقات لر خذمتیده بۉلگن دېک یا بخت قاره مردم مقابلیگه ایش آلینسه لر سیاست هم اوشبو قاعده دن اۉزاق ایمس.
انچه کیشلر استدلالی گه کۉره اۉتگن تۉرت دهه بدبختلیک دلیل لری تورلی گروه لرنی فرقلی فکرلر بیلن سیاست اویینتگنی بۉله دی. سیاست علمی باشقه علملردېک انسان لرگه ارزشلی دستاورد بارلیگینی ایتیش لازم. اونینگ اجابی یاکی صلبی تمانگه فایده لنیب بۉله آله دی. همده علم نی اتوم بمی و باشقه اینگ مهم بۉلگن قورال لرنی توزه تیش دلیل لریگه کۉره اعتبارسیز قره ب اوزاق تشله آلمه یمیز. سیاست نی هم ملی غدارلرنی شیطانلیک اۉروش تیریش علتیگه قره ب بوتونله ی اوزاق تشلب، یلغان، ریا و چل و فریب گه قیاس لب بیلیشی میز لازم ایمس.
مترقی و آلغه باریش جریان لر نینگ مهم وظیفه لریدن بیری شولدیر کیم، کیشیلر آگاهلیک لرینی یوقار قیلیش اوچون اینتیلسه لر. یاشلرنی آگاه لنتیریش کتاب لرنی مطالعه قیلیشی، اۉلکه تاریخینی اۉقیشی، دنیا و اۉلکه وضعیت لریدن آگاه بۉلیشی، فقر اۉلکه لرنی باسقینچ لیک ماهیتی و فعالیت یۉریق لرینی بیلیشی، عموم سیاست مقوله لرنی توشینیشی و بشقه لرنی درک قیلیشی کېره ک همده یوقاریده گی مسأله لر اوچون یاش لریمیزنی ترغیب و قیزیق تیریشی لازیم.
اولر نینگ سیاسی بیلیم لرینی یوقاری قیلیش کیره ک. اجتماعی مناسب حرکت لر اوچون مردم نی آگاه لنتیریش لازم. حاضرگی الدمچیلیک اولرنینگ سیاسی آگاه لیک میزانیگه باغلیک لیگی بار. سیاست نینگ دردکه تېکمه یدیگن حتی ضررلی مقوله دېب توشونیش لرنی بیخیدن وپیریشیمیز لازیم اوشبو ناتۉغری و عامیانه توشونیش لری حقیده یخشی بیلدیریشی میز لازم.
«سیاست باشلنه وقتی، انسانلر برچه ارزشلر قلمرویده ارتقا تاپه دی. سیاست قلمرویگه کیریش هیچ نرسه ایمس مگر انفرادلیک موقعیت نی قۉیباریب، کۉپلیک تمان ارتقا قیلیش کېره ک.»
شیلی لیک ۲۶ یاشلی خاتین کامیلا باییخو، حاضر اوشبو اۉلکه نینگ پارلمان عضو بۉلگن. ۲۰۱۱ ییلیده «شیلی محصل لرینی کنفدراسیون لیگی» نی سۉزچی سی بۉلگن پیتده، اوشبو جنبش نینگ ایریم باشلیغ لری تحصل تیزیمیگه بیرینچی سهولت لیک لر اوچون مبارزه چیلر جمله سیدن سنلر اېدی. او اۉلدیریش اوچون تهدید آستیگه آلینگن اېدی ینه هم شوق ذوق بیلن اۉز یۉلیگه دوام بېردی حتی «گاردین» نشریه سینی نظرسنجی گه کۉره «ییل انسانی» لقبینی آلدی.
