چارلی چاپلین نینگ اۉلمس و سۉلمس خطابه سی، انتقاد بوگون لیک نازی لرگه
- رده: اۉزبېکچه بۉلیمی
- نویسنده: چارلی چاپلین
- منتشر شده در دوشنبه، 09 سنبله 1394
سینما نابغه سی چارلی چاپلین نینگ شاید اینگ آز کیشی بۉلسه اونینگ آتینی اېشیتگن بۉلمسه . ١٨٨٩نچی ییل اپریل آیی نینگ ١٦نچیسیده سر چارلز اسپنسر چاپلین دنیاگه کېلگن. چارلی اۉز دوری نینگ اینگ مشهور و استعدادلی اکتور ،ایش باشلیغی همده قوشیق توزه تووچی لریدن سنلگن. جهان نینگ گۉزه ل سیزلیک لرینی طنز تیلی آرقه لی هدف قرار بېردی و دنیا نینگ زوروانلیک دن پاکلب، صلح و عدالت دن تۉلیقنی تمثیل قیلدی. سرمایه دارلر و اوروش و فاشیزمگه قرشی بۉلگنی سبب و اونینگ قاطع سیاسی موضو گیرلیگی اوچون اوشبو اییگرمنچی عصر صنعتکاریدن اونینگ حیات دوریده شایسته صورتده قدریت و حرمت قاعیل بۉلمگن. اۉتگن ییللر دوامیده آچیقلنگن سند لرگه کۉره او همیشه امریکا و انگلستان استخبارات دستگاه سی تمانیدن ایزلنیب «کمونیست» آتی آرقه لی تلاش قیلر اېدی. اونگه محدودیت وضع قیلدی.
اونینگ اینگ شهرت قازانگن سیاسی اثری اونینگ بیرینچی تاووشلی کیناوی«بویوک دیکتاتور» فلمی اېدی. اوشبو کیناوده اونینگ بویوک روح و انسانیتی و ستمگه قرشی بۉلگن صنعتکارنینگ آچیق و آیدین کۉرینر اېدی. اوشبو فلم هیتلر لیک فاشیزمگه قرشی کورشیشیگه این یوقاری نقش ادا اېتگن. ١٩٣٧ نچی ییلده اوشبو فلم ایشیگه کۉپینچه لر نازیزم نینگ بیر تهدید دېب اۉیلمسیدن آلدین باشلندی. فلم ترقه تیلگن دن سۉنگ هیتلر آلمانگه و نازی لر آرقه لی اشغال بۉلگن اۉلکه لرگه اوشبو فلمنی کوریشینی ممنوع اعلان اېتدی. چارلی باره سیده تبلیغات قیلیب، اونینگ اۉلدیریش لستی گه قلم داد قیلدی.
چاپلین کیناو نینگ توزه تیشگه باشله گندن سۉنگ، هرکون وحشت توغدیرووچی خبر لرنی هیتلر ددمنشی لری تمانیدن اېشیتر اېدی. بیراق هیتلر نینگ فرانسه گه قیلگن یوریشی باعث بۉلیب، چاپلین اوشبو کیناو اداغینی اۉزگرتیریب، اۉز معروفتلی بیانیه لرینی اونگه قۉشیمچه قیلسه لر. بیانیه لریگه نه یلغوز اونینگ زمان فاشیزم دېب خطاب قیلیب، بلکیم خطابه حکمیده استبدادگه قرشی عدالت ایستش و صلح و همزیست لیک و انسانیت نی ایتر اېدی.
بوگون هم دنیا امریکا نینگ فاشیزلیک کامیگه کېتماقده چارلی نینگ تاثیرچن بیانیه سی همان حقلیک کوچینی اثباتله گن دیر. اونگ تولیق متنینی قوییگه نقل قیله میز:
«مېن متأسف من، بیراق امپراتور بۉلیش لیکنی ایستمه یمن؛ بو مېنی ایشیم اېمس. مېن هیچ کیمگه دستور بېریشنی ایستمه یمن یاکی بیرجاینی فتح قیلسم. ممکن بۉلسه ده برچه لرگه یاردم بېریشدن خورسند بۉله من. یهودلیک، دینسیز، آق، قاره بیز برچه میز بیر-بیراومیزگه یاردم بېریشنی ایسته یمیز. بشر توری شونده ی دیر.
بیز، بیر-بیراومیزنینگ شادلیگیمیزده نه بیر-بیریمیزنینگ بدبخت لیک و دردیمیزده یششنی ایسته یمیز. بیز، بیر-بیریمیزدن نفرتلنیش نی و بیر-بیریمیزنی تحقیر قیلیشنی ایستمه یمیز. اوشبو دینا ده برچه اوی تاپیله دی. و ییر یخشی غنی دیر. برچه میزگه اوقت تیارله آله دی.
یشش طرزی اېرکین و گوزه ل بۉله آله دی. بیراق بیز یۉلنی یۉقاتگن میز. آچ کۉزلیک و آز بشر روحینی مسموم قیلگن دیر. دنیا نی نفرت دن تۉلیق قیلگن. بیزنینگ بدبختلیککه و قانگه چوم دیر. بیز تیزلیک نی یوقاری آلیب باریب، اۉزمیزنی قماققه تشله گن میز. ماشین آله لری کۉپ تولیدی بیلن بیزنی نیازمند قیلگن. بیلیمیمیزنی بدگمان قیلیب، هوشی میز قتیق عاطفه سیز بۉلگن. بیز کۉپ فکر قیله میز و آز حس اېته میز. بیز ماشین آلات دن انسانلیککه محتاج تاپگن میز و هوش دن مهربانلیک و ملایمت لیکگه احتیاج تاپگن میز. بولردن ایری یشش خشن بوله دی. و برچه ذات لر قۉلدن کېته دی.
طیاره و رادیو بیزنی بیر-بیریمیزگه یقین قیلگن اوشبو اختاراعات لر بشرگه یخشی لیک قیلیش اوچون فریاد قیله دی. برچه میزنینگ یگانه لیگیمیزگه جهان فریاد قیله دی. حاضر جهانگه مېنی سېسیم میلیونلرچه کیشی لرنی قولاغیگه باره دی. میلیون لرچه ایرکک و خاتین-قیزلر، باله لر امید سیز، عذاب بیرووچی بشر گناه سیز کیشیلرنی قربانلیک سیستیمی باعث بۉلیب قماققه تشلنه دی. مېنی سېسیمنی اېشیتگن کیشیلرگه ایته من« امید سیز»بۉلمنگلر.
حاضرگی بیزنی اره میزده گی عذاب، آدم حرصی نینگ اوته دیگن رنجی دیر. بشر اچیغلیگی انسان نینگ آلغه باریش لیکدن قورقیزه دی. نفرتلیک کیشیلر اوته دی و دیکتاتورلر نابود بۉله دی و کیشیلردن آلگن قدرت ینه کیشیلرگه قیته ریب بېریله دی و انسان لر اۉلگونچه اېرکین لیک نی نابود بۉلیشنی کوتمه نگلر.
عسکرلر: سیزلرنی تحقیر قیله دیگن ددمنشی لر قۉلیگه تاپشیرمنگیزلر، قماققه تشله یدیگن انسان لرگه، اېرکین یشش لرینگیزنی کنترل قیله دیگن لرگه ، نیمه ایش قیله سنگ؟ دیه تیگن انسانلرگه، نیمه ایچه س؟، قنده ی ایچه سن؟، قنده ی حس ایته سن؟، سیزلر بیلن شرط باغله یدیگن لرگه، اوقات رژیمینی بېره دیگن لرگه هوکیز کبی حرکت قیله دیگن لرگه و سیزلردن توپ اوقی کبی فایده لنه دیگن لرگه و طبیعی سیز انسانلرگه اۉز لرینگیز نی تاپشیرمنگیز لر، ماشین کیشیلر ماشین ذهنی و ماشین قلبی! سیزلر ماشین اېمس! سیزلر هوکیز اېمس! سیز لر انسان! سیزلر انسانلیک عشق قلب لرینگیزده بار. سیزلر نفرت قیلمه یسیزلر. یلغوز عشقسیزلر متنفر دیر. عشق سیز و طبیعی سیز دیر.
عسکرلر: قللیک اوچون اوروش مه یلر! اېرکین لیک اوچون مبارزه قیلینگلر! اۉن یېیتینچی بۉلیم ده سنت لوک یازگن دیر." تینگری قلمروی انسان لر اره سیده دیر." نه بیر انسان نه بیر گروه انسان لر بلکیم برچه انسانلر، سیزلرگه ، سیزلرنی کوچ قدرت لرینگیز بار، ماشین توزه ته دیگن، خورسندلیک و شادلیک کېلتیره دیگن. یشش نی اېرکین و گوزه ل قیله دیگن کیشی سیزلر. اوشبو حیات نی خورسنلیک دن تولیق قیلیش لرینیگز کیره ک.
دموکراسی آتیگه، اوشبو قدرت دن فایده لنیشگه رخصت بېره یلیک! بیرلشه یلیک. بیرلیک! ینگی بیر دنیا اوچون مبارزه قیله یلیک، شونده ی دنیا کیم برچه انسانلرپه ایش قیلیش رخصتی و کېله جک و امنیت بۉلسه . اوشبو سۉزلر بیلن زشت خوی لر کوچ و قدرت گه اېتیشه دی. مگر اولر یلغان ایته دی. اولر اۉز سۉزلرینی عملگه آشیرمه یدی. و هیچقچان عمل قیلیشی کوتیلمه یدی. دیکتاتورلر اۉزنی اېرکین بیراق مردم نی قلل توزه ته دی.
اۉشه وعده لرگه اېتیش اوچون مبارزه قیله یلیک! دنیانی آزاد قیلیش اوچون مبارزه قیله یلیک! مانع لرنی اورته دن یۉق قیلیش اوچون مبارزه قیله یلیک، آچ کۉزلیک و آز نی یۉق قلیش اوچون، نفرت و تحمل سیزلیک نی یۉقاتیش اوچون مبارزه قیله یلیک. منطقی دنیا، انسان نینگ شادلیگی و آلغه باریشی علمی اوچون بۉله دیگن دنیا اوچون مبارزه قیله یلیک.
عسکرلر: دموکراسی اوچون بیرلشه یلیک!
هانا، مېنی سېسیم نی اېشیته سن می؟
هانا هرجایده بۉلسنگ توجه قیل: بولوت لر حرکتگه کیره دی، قویاش یرقیره یدی. بیز قرانگولیکدن یاروغلیککه باره میز. بیز ینگی دنیاگه کیله میز. مهربانراق دنیا، انسانلر اۉز حرصی و نفرتی و ددمنشی لیگیگه حاکم و اوستون دنیاگه قرار تاپه میز.
هانا توجه قیل: انسان روحیگه قنات بېریلگن دیر اینگ اخرده او اوچیشگه باشله یدی. حسن-حسین تمان(رنگین کمان)تمان اوچه دی، امید یاختیسی تمان، کیله جک تمان، شکوهلی تمان، سینگه تېگیشلی مینگه و برچه میزگه توجه قیل هانا، توجه قیل.»
ویدیوی خطابهی ماندگار چارلی چاپلین
