یره شیش اوچون یلغان امید
- رده: اۉزبېکچه بۉلیمی
- نویسنده: فرزاد
- منتشر شده در جمعه، 28 حمل 1394
اۉلکه میزده گی اۉن تۉرت ییلیک امریکا نینگ قۉل لگن حاکمیتی، بو رژیمده گی حاکیم لرنینگ برچه بېرگن سۉزلری الدمچیلیک و یلغانچی لیکه باغلیق ایکن دیر. عزیز و اینگ مهم بۉلگن تصمیم لر کابل ده گی امریکا اېلچی خانه سی نینگ باغلیق دیریزه سینی آرقه سیگه آلینه دی. بیراق رسانه و مطبوعات لرگه شاخلی یلغان و ضد و نقیض و گول اوریله دیگن خبرلر ملت اوچون تاپشیریله دی.
شوکونلر ع و غ دولتی پاکستان بیلن روابط نی یخشی بۉلیشی و طالب لر بیلن یره شیشنی یقین بۉلیش گپ لرینی شور هلهله سی بۉلگن. انچه دالر خور تحلیلچی لر تلویزیون میزینی ارقه سیدن توریب، شونده دېدی کیم، افغانستان کۉپ ییللر اۉتیب، یوقاتگن حلقه سینی تاپیب صلح و ثبات نینگ نیچه قریچ یقینیده آدیم کۉترمیش. بیر انچه آگاه سیز کیشیلر امریکان و نوکرلرنی عوام فریبلیک لریگه الده نیب، افغانستان پاکستان جرنیل لرنی مرحمتی بیلن صلح یۉللریگه قدم قویب، اینگ یقینده اوروش و منمنلیک گلیمینی جمعلنیشی نی فکر قیلیب اونینگ کوته دی.
طالبلر اېل بۉلیب می؟ و اېلیمیز یره شیشنی کوته می؟ اوشبو سۉراقلرگه جواب قییریش اوچون منطقه لیک استراتژی سی و جهان امپریالیستیک قرشیلیک لریگه قره ب کۉز توته یلیک.
طالبلر و داعش ماهیتی بیر تور بۉلیب، فقط گینه تشقریدن فرقلی قیلیب میدانگه کۉرستگن دیر.
امریکا اقتصاد دینی ناپدید بۉلیشیگه یوزمه- یوز بۉلگن. عکسینچه آسیالیک کوچلری اینیقسه چین اقتصادی کۉپه یش اۉرینگه قرار تاپه دی. شونگه کۉره آق اوی نظامی کوچلریگه تیه نیب، اینگ آخر درجه ده اۉزنی کۉرسه ته دی. همده سیاست و جهان اقتصادیگه سیطره سی بۉلیشی اوچون اینتیله دی.
2015 نچی ییل فبروری آییده امریکاگه نشر بۉلگن اوباما «ملی خوفسیزلیک استراتژی» نینگ سندینی سۉزباشیگه دنیا بوییچه امریکا رهبرلیگی نینگ باقیش ضرورتی حقیده جدی شکلده یازه دی:
«ملی خوفسیزلیک استراتژی هدفلری اوشبو حقیقت گه کۉره انکارنی قبول قیلمسدن باشله شی کېره ک. امریکا نینگ رهبرلیک قیلیشی کېره ک. امریکا رهبرلیک نی قۉلگه آلیشی لازیم می؟ دېگن سۉراق هیچ قچان مونقه ایمس. بلکیم قنقه رهبرلیک قیلیشی میز کېره ک دیر.»
جهان بویوک اقتصاد نهاد لرینی دورنما سیگه کۉره، جهان اقتصادی ینه بیر مرته ۵ عصردن سۉنگ غرب دن شرققه ایلنه دی. اوشبو قاره کېله جک ییللرده بویوک جهان اقتصاد کوچینی کوته دی. بو ارده چین، روسیه و هند شوحالده اونگه ماس اینتیلیب، تیزلیکده آلغه بارماقده لر. نظاملیک و تکنالوژیده هم امریکاه گه ماسلشه دی. جهان بویوک اقتصاد نهاد لرینی دورنما سیگه کۉره، جهان اقتصادی ینه بیر مرته 5 عصردن سۉنگ غرب دن شرققه ایلنه دی. اوشبو قاره کېله جک ییللرده بویوک جهان اقتصاد کوچینی کوته دی. بو ارده چین، روسیه و هند شوحالده اونگه ماس اینتیلیب، تیزلیکده آلغه بارماقده لر. نظاملیک و تکنالوژیده هم امریکاه گه ماسلشه دی.
امریکا اوشبو دلیل لرگه کۉره «رهبرلیک قیلیش» اۉرنینی سقلش اوچون، ملی استراتژی سینی اینیقسه آسیا گیرد تېگره گیده تنظیم قیلیب، چین و روسیه گه محیط نی تار قیلیش اوچون اینتیلماقده لر. استراتژیک قرار دادینی ۹ نظام لیک پایگاه سینی افغانستان گه اسره شی؛ فلپین گه نظاملیک پایگاه لریگه قیتیشی؛ جنوب لیک کوریا، آسترالیا و جاپان اۉلکه لریگه نظامیلرینی کوچلنتیریشی؛ شرقلیک آسیانی تینچسیزلیگی اوچون اینتیلیشی؛ چین دریا سینی قمره شی و چین گه تایوان، جاپان، هند، ویتنام، فلپین وباشقه منطقه لیک اۉلکه لر بیلن قرشیلیک ایجاد اېتیشی؛ اوکراین مسله سیگه داخلتی و روسیه و اروپا ارسیده گی ضدیت لرنی یمانلش تیریشی اوچون اینتیلیشی؛ اوروش نینگ سوریه گه تیزلش تیریشی؛ چین نینگ اقتصادلیک منفعتینی افریقالیک اۉلکه لرگه تقاسلشی؛ چین سرمایه سیگه یۉل بېرگن هربیر اۉلکه نی قویی اوریب فشار کېلتیریشی؛ چین گه قوملیک تجزیه بۉلیش لیکنی کوچلنتیریشی و ترقه تیشی؛ استخبارات لیک یومشاق اوروش لرنی یۉل لشی و باشقه تمانلرگه امریکا نینگ شو دلیل لرگه کۉره اقدامات جمله لریدن بۉلگن.
امریکا حیاتینی سقلشیده آسیانی تینچ سیز توزه تیشیگه کۉره دی. نیچه دهه دوامیده اوشبو اۉلکه اۉز استراتژیک شریک لری چون اسراییل، ترکیه، قطر و عربستان یاردمیده اۉرته آسیا اۉلکه لری و خلیج فارس حاشیه سینی بحرانگه تشلشگه اوستون بۉلگن. حاضر ایسه اوشبو تینچسیزلیک نی چین و روسیه چیگره سینی آقیملریگه کېلتیریشی اوچون اینتیله دی.
امریکا نینگ اینگ مهم قورال لریدن بیری قرشیلری تۉغریسیده، تروریست بنیاد گرالر نینگ یوزه گه کېلتیریشی و اولردن ارقه داشلیک قیلیشی دیر. امریکا سرد اوروشی جریانیده اوشبو کوچ دن شورویگه مقابل اېترلیچه فایده لندی. حاضر هم سی.آی. ای بونده ی گروه لرنی کۉپینچه سینی چنگیگه آلیب، اولردن او بو اۉلکه نی تینچ سیزلیگی اوچون ذخیرلیک کوچ حیثیده فایده لنه دی. ینه «القاعده»، «طالبلر»، «پشاورلیک ییتیته لیک و ایرانلیک سکیزته لیک تنظیم لر»، « بوکوحرام»، «جبهه النصره»، «داعش»، «الشباب»، «السیاف» و... باشقه برچه تشکیل‌لر امریکانینگ دست پختلیگینی اینگ آگاه سیز کیشیگه هم ثابت بۉلگن دیر.
اۉشه اۉلکه نینگ استراتژیسی اوچون تمویل بۉلیب، سوق بېریله دی. امریکا ینگی مورد-ده وحشی بنیاد گرا لردن فایده لنیب، قذافی دولتینی ینگیب، لیبی گه چین نینگ اقتصادلیک هدفلریگه قتیق ضربه اوردی. شو پیتده عراق و سوریه شونده بیر گروه لر تمانیدن کویماقده. کون اۉتیشی بیلن کۉپینچه اۉلکه لر اوشبو جلادلر کامیگه کېته دی.
امریکا نینگ ماجرا جویلیک سیاستی آرقه لی ایران، پاکستان و باشقه اۉلکه منطقه لرینی تجزیه قیلیشنی دوامی بۉلگن. اۉلکه لرنینگ تجزیه قیلیشده استیلاح چیلیک نینگ معمول یۉریغی ملت نینگ قُل توزه تیشی دیر. امریکا نینگ منطقه لیک و جهان کېینگیش تیریش سیاستیده افغانستان نی مخصوص اۉرنی بار. اۉلکه میزنینگ اوشبو مهم ژئوپولتیک موقعیتیگه اعتبار قره تیب، امریکا نینگ برچه توطئه لی نقشه لری شو ییردن رهبرلیک بۉلیشی کوتیله دی. امریکا ایلچی خانه سی بیر دولت صورتده پایتختگه قاله دی. ییللر بۉییچه سی.آی.ای مرکزلیک فرمانده لیگینی عملی شکلده اسلام‌آباد دن کابلگه انتقال بیره دی امریکا باشقه اۉلکه لرگه نسبت افغانستانگه قۉلی یخشی اېتگن و نوکرلری وصلتی بیلن قدرتده بۉلیب، کیشی لرنینگ تقدیری و اۉلکه قانونیگه هیچ بیر اهمیت بېرمسدن شیطانلیک هدفلرینی آلغه بارشی اوچون مصروف بۉلگن دیر.
امریکا اۉتگن ایکّی دهه دوامیده پاکستان بیلن بیرگه طالبلر پروژه سینی اوستیگه ایشلب، اوشبو گروه آرقه لی اۉلکه نینگ ناتینچلیکده سقلب، افغانستانده دایملیک حضور تاپیشی اوچون فایده لندی. امریکا طالبلر بیلن بیرگه تنظیملیک رهبرلری و قومندان لرنی هم حلقه بگوش قُللری کبی ارقه داشلیک قیلیب، تینچسیزلیک، فساد و دولتلیک کوچینی ضعیف لشتیریش عمللریگه سبب بۉلیب، نقش ادا اېته دی. ۱۳ ییل جریانیده اۉلکه میزده کرزی امریکانینگ سیاستینی اجرا اېتدی. ۱۳۹۳ ییلده حوت آیی نینگ ۳ چیسیده «عنعنه عدم تشدد در منطقه» سیمیناریده ینگی بیاناتیده: امریکا و پاکستان برچه تینچسیزلیک مسوولی افغانستانده بۉلیب، اسلام تندرو گروه لریدن ارقه داشلیک قیله دی دېب اعتراف اېتدی.
کرزی بیراق پاکستانلیک و امریکالیک مقامات لر نینگ سۉنگی اینتیلیشلری و کابلده گی طالبلر بیلن بۉلگن صلح تاووشی طالبلر پروژه سی هدفلریگه اېتیشیب، امریکا نظامی لری نینگ پایگاه سینی «قانونی بۉلیشینی» کۉرسته دی. بیز اۉلکه میزده تېزلیکده امریکا تاکتیک لرینی ایله نیشینی کوته میز. طالبلر فقط گینه افغانستانگه ماموریتی بۉلگن اېدی. بیراق امریکا عزیز و شو شکلده گی سیاه گروسینی جهانلیک وسیع راق هدفلرینی آلغه آلب باریشی اوچون نیاز تاپه دی. بو اۉریننی «داعش»گه کۉزگه توتگن دیر. «داعش» پروژه سی نینگ ایکی اۉلکه افغانستان و پاکستان نینگ شیریکلیک یارمیگه نیاز تاپه دی امریکا اۉز فشارلری آرقه لی مزدور دولت لرنی ایکی چیگره تمانینی اوشبو کونلر «افغانستان اوچون پاکستان نینگ سیاستینی ایله نیشی» عنوانیده گی بزرگ نمالیک بۉلیشی یورگی ایسته گن یۉلگه اۉزگرشی دیر.
شو شکلده ۱۹۹۴ نیچی ییلده طالبلر بربریت اوجی تنظیمی گروه لر عامه پسند شعاری «اوروشنی توگش» و برچه حیله گرلیک بیلن «ظاهر شاه نینگ قیته کېلیشی» امریکا بوگون کیشی لریمیز نینگ صلح چنقاغیده بۉلگنیدن ینه بیرمرته یمان فایده لیب، طالب لر دامنینی جمعلب، اۉرنیگه خطرلی راق کوچ«داعش»نی جایلشتیریشی کوتیله دی. طالب لرنینگ اینگ مهم مهره لرینی آق بیرق اۉرنیگه قاره بیراق نی کۉتریب، امریکا و اسراییل نینگ تربیه قیلگن مهرسی ابوبکر البغدادی گه بیعت اعلان قیگلنینی اۉلکه میزنینگ گیرد تېگره گیده کۉریاتیب میز. اوشبو گروه نینگ جهالتیگه قرشی بوگون گچه سوریه، عراق و افغانستانگه صلح آمیز راق چهره بیلن نمایان بۉلماقده لر. منطقه‌لر نینگ خبرلریگه کۉره حتی اولر طالبلر نینگ اۉغیرلیککه عیبلب دارگه تارتگن لر. اولرنینگ ایجابی اعتبارینی اۉزلریگه قره تیش اوچون فراه ولایتیده گی نیچته قشّاق و کمبغل قیشلاق لرگه عرب لر اولیه موادینی کیشیلرگه توزیع قیلیب یاردم اېتگنلر.
افغانستان تشقی ایشلر وزیری تمانیدن عرب شیخ‌لرینی وحشی پرنده لر آولش آتیده گی چقریلیشی رسمی مکتوبی. بیراق پرده آرقه سیده اوشبو عرب لر داعش پروژه سینی اوستیگه ایشله یدی.
طالبلردن قالگن ایشلرنی داعش فراه ولایتیدن باشلگن. تشقی ایشلر وزیرلیگی نینگ رسمی چقیریق نامه سی بیلن ایریم عرب‌لر آووچی آتی آستیده رفاه لیک پروژه سینی اوشبو ولایتگه کېلیب، منطقه لرگه اۉرین لشیب، نظامی لریگه تمرین بېریب، عسکر آلیشگه باشلگن. ایران بیلن عرب لرنینگ ارسیده گی قتیق ضدیت لر ایران چیگیره سیده گی ولایت نینگ تنلنیشی آخندی رژیمی نینگ قۉرقینچ لیگگه هم سبب بۉلگن. اوشبو ولایتگه عرب لر تینچلیکده حتی عایله لرینی هم اۉرینلش تیرگن و ولایت مسله لریگه شونچه هم اېگه بۉلگن کی روایت لرگه کۉره اوشبو ولایت نینگ ینگی والیسی آصف نینگ عرب اۉلکه سیگه تحصیل کۉرگن لردن همده سابقه سی گلبدینی بۉلگنی اوچون اعتبار قره تیلیب، قطر عملدارلری نینگ پیشنهادی بیلن اوشبو چوکیگه تعینلندی.
افغانستان دولتی حاضرگچه هم «داعش» خطرینی قصدی صورتده ناچیز کۉرستیشگه اینتیلگن. حتا داعش نینگ کېلدی-کېلدی تاووش لر«روانی اوروش» دېب ایتش عملدارلر و سۉزچیلریدن ایشیتیله دی.
ایتیش لازیم که، امریکا رقیب لرینی گول اوره دیگن بېلّی یۉریغی، تینچسیزلیک نی خلق اېتیش و غوغالی اداره چیلیک نی کېلتیریش دیر. اوشبو تۉغریده ایکینچی اوروشدن بویان اینگ آزی50 اۉلکه نی زمین گیر قیلیب، یترلی تجربه تاپگن دیر. تینچسیز و غوغالی آسیا، چین اقتصادی، روسیه، هند و باشقه آسیالیک کوچلی اۉلرگه مانع بۉلیب، اوشبو اۉلکه لردن سرمایه نی قاچیش کوتیله دی. امریکا تینچسیزلیک نی افغانستان شمال ولایت لریدن اورته آسیا جمهوریت لریگه، روسیه گه انتقال بېریب، جدی قیینچیلیک گه قالدیریشنی کوته دی. شوپیله روسیه گه افغانستان یۉلی بیلن مخدره موادینی گروه لری اۉتیشگه کۉپ قیینچلیککه یوزمه-یوز بۉلگن.
افغانستان شمالی ده «داعش»نی اۉرینلش تیریش اوچون امریکا و قُللری جدی شکلده ایشله ماقده. طالبلر معمولگه کۉره پشتون پروژه سی کبی وجودگه کېلگن، بوگل «داعش» خراسان ولایتی تشکیل قیلیشی اوچون اعلام قیلیشی گه اینتیله دی. اوشبو حیله چیلیک بیلن تورلی ایلت لرنی چهارچوبه سیگه استحکام لشتیره دی. اوشبو ینگی اۉیین، «شمال بیرلشگن» قومندانلرنی قۉشیلیشگه زمین توزه ته دی. همده تاجیک شوونیست لری و هر ییرده «خراسان» شعارینی بېره دیگن لرهم «داعش» صفیگه قۉشیلیشی کوتیله دی. روایت لرگه کۉره ایریم سابق جهادلیک قومندانلرنی «داعش»گه بیعت بېریب، قصداً مرکزلیک آسیا جمهوریت لریگه چیگره داش ولایت لرگه اۉرینلش تیرگن دیر.
امریکا، یونیورسته سیده محقق گاریگای چنگو، «گلوبل ریسرچ» سایتیده گی یازیشیده «داعش» «امریکا سیاست لری نینگ اجرا اېتیش اوچون اینگ ینگی قورال دیر» دېب اۉقیدی و قوییگه یازه دی:
«شو پیتده داعش امریکانینگ یلغوز قۉل آله سی بۉلیب، ترورلیک و وحشت ایجاد قیلیب، سوریه نظامینی آغدریش مقصدی ده دیر. همده امریکا اوشبو گروه دن ایرانگه فشار کېلتیریش اوچون فایده لنه دی.» بیراق افغانستانگه داعش نینگ اساسی هدفی، روسیه و ایران اۉلکه لریگه ضربه اوروش و تینچسیز قیلیش دیر. بونگه اعتبار قره تیب، شوروی نینگ ایسکی جمهوریت لریگه تېگیشلی کېینگ کۉلمده گی اوروشچیلری «داعش» صفلریگه قرار تاپگن چونکه اوشبو گروه آلدین روسیه گه جهاد اعلان قیلگن اېدی. مسکو هم اوشبو خطر نی درک قیلیب، نظامی کوچلرینی تاجیکستان و قرغیزستان گه اۉرینلش تیریشگه حرکت قلگن لر.»
روسیه جمهور رییسی ولادیمیر پوتین، ۲۰۱۴ نچی ییلده دسامبر آیی نینگ ۱۸ ده ییل لیک اۉلتیریش خبریده ایتدی:
«امریکا نظامی گر لیگینی جهان بۉییچه عملگه آشیره دی. شواوچون برچه جهان اۉلکه لریده نظامی لری حضور تاپگن. بیراق روسیه هیچ عنوانده خصومت ایسته یدیگن اېمس فقط گینه تاجیکستان و قرغیزستان ایکی نظامی پایگاه سی نینگ تروریست خطری اینیقسه افغانستان نینگ آلدینی آلیش اوچون سقله یدی.»
سرگی لاوروف روسیه نینگ تشقی ایشلری وزیر ۱۳۹۳ ییلده جدی آیی نینگ باشلریده قۉرقینچ بیلدیریب دېدی، داعش جاسوس لری نینگ افغانستان شمال تمانلریده کۉریلگنی خبرلرگه موجود دیر. بولر مرکزی آسیا و روسیه حدودلریگه یقین بۉلیش نتیجه سی معناسیده دیر. او بیرلشمه سازمانی نینگ خوفسیزلیک کینگاشیده، امریکانینگ اورته آسیاگه بۉلگن جنجللرنی و افراطی گرلیک نی تشویق قیلیشی، اۉز میلینی جهان تسلطیگه ارضا قیلیش منظوریگه انتقاد قیلدی.
داعش امریکا دولتی بیرلشمه لری نینگ نظامی قوراللری و باشقه امکانات لری بیلن بیر مثال شکلده ظهور قیلدی.
جهان جاری وضعیتیگه اینیقسه آسیا گه قیسقه شکلده اعتبار قره تیب اېتدی: اوشبو قاره کېله جکده صلح آمیزلیک نی آزمدتده کوتمه یدی. عکسینچه امریکا کۉپینچه اۉلکه لرنی اوروش، خشونت و بۉلکله نیشینی کوته دی و افغانستان آسیا قلبیده استخبارات و نظامی اوتراغی حیثیده بۉلیب، مرکزلیک اوروش تیرووچی نقشیده تۉخته شی کوتیله دی. منطقه ده پاکستان هم امریکانینگ استراتژیک بیرلشمه لریدن بۉلیب، کم اقتصادلیک و امنیت یاقه سینی توتگن امریکا نینگ مالی یاردمیگه ایلگرگیدن آشیقراق تیه نگن دیر. اۉتگن تۉرت دهه کبی اوشبو اۉلکه نی اۉزیگه قره تیب، امریکا نینگ منطقه ده گی برنامه لرینی اجراچیسی بۉلیشنی کوته دی. اگرده اوشبو اۉلکه طالب لرنی جمعلسه، شبهه سیز «داعش» ینگی نقشنی ترقه تیشنی عهده سیگه آله دی. اوشوب نقشنی موفق صورتده افغانستان دولتیگه آلغه آلیب باریش اوچون یقین یاردملیگیگه ضرورت تاپیشی کوتیله دی.
شونگه کوره صلح تۉغر یسیده گی پاکستان نینگ ایلیق مناسبتی خیالی خرسنلیکدن آرتیق اېمس. امریکا نینگ پاره خور رسانه لرنی کیشیلرگه کۉرسته دیگن و ایشتیره دیگن اوشبو قیزیل و کوک باغچه لری فقط گینه تمثیل قیله دی. بیراق حاضر ایسه خطرلی و سیاه سناریو اجرا بۉلماقده لر شوبیلن افغانستان نینگ چوقور راق بحران و خشونت تمان آلیب باره دی.
یلغوز افغانستان و منطقه گه تینچ انتظاری یۉق اېمس، ایریملر ایتیشیچه، امریکا نینگ قۉل اۉروشی و مداخلاتی اینیقسه اوکراینگه اوچینچی جهانی اوروشنی یوزه گه کېلیشینی خطر بیلیب، عنوان قیله دی. بونگه کۉره امریکالیک مینگلرچه قوراللی عسکرلر اۉلکه میزگه حضور تاپیب، افغانستان قتیق شکلده ضربه کۉرشی کوتیله دی.
